Error message

  • Notice: Trying to get property of non-object in include() (line 39 of /home/users5/i/interromania/www/sites/all/modules/interRomania/ir_context_dossier/templates/block_context_dossier.tpl.php).
  • Notice: Trying to get property of non-object in include() (line 42 of /home/users5/i/interromania/www/sites/all/modules/interRomania/ir_context_dossier/templates/block_context_dossier.tpl.php).
  • Notice: Trying to get property of non-object in include() (line 42 of /home/users5/i/interromania/www/sites/all/modules/interRomania/ir_context_dossier/templates/block_context_dossier.tpl.php).
Versione :
Corsu

Mors et vita duello

U sciacculonu chjuccheti annant’à a cuparchjola bionda.
"Ùn piinghjisgiulà, ùn signuzzà, ùn isusciulà !"
"Ànghjulu Santu ùn devi micca pienghja, hè masciu solu di famidda avali…", briuneti Zà Meca.
"Lacalu signuzzà ! U signuzzu hè cresci cori. Crisciarà…", li risposi Zà Catalina di dulcezza infinita, di dulciori carnali...
"Ch’è tù imbuffi, ch’iddi ti stinzini i pidochja !", si dicia Ànghjulu Santu suttu boci, parlendu di Zà Meca.
Quant’è ch’idda fussi una corba. Incappucinata cù u mandili nieddu, a boci stridenti è lèsina, ad Ànghjulu Santu li facia pinsà à una ghjandaghja grachjendu. S’idda ùn l’era mai parsa di razza feminili, avà, tutta fasciata nera, ùn li si era mancu più umana.
Si ramintaia una volta, da ziteddu, quattu daretu à a porta sghignata di u curridori l’avia scelta, mezu à a mubilia, capiddi lintati. Era più avvezzu à vedala cù u cutupinu. Ma quidda sera, cacciatu u mandili, s’era scuparta una bella stoffa riccamata à capiddi neri imbiriulati. Asata, a donna si spiddaia a capiddera ingavuddata. Era quantunqua una donna !
Da issu ricordu, a mimoria d'Ànghjulu Santu si persi sinn’à chjucu chjucu, ingutuppatu ind’è fascioli è mullitoni. Azzicèndulu, Zà Meca l’arrichjulaia a nanna. A sintia ancu avà issa nanna pallicaccia :

Quandu sareti maiori
Currareti par li piani
L’arbi turnarani fiori
L’oliu currarà à funtani
Turnarà bàlzamu fini
Tutta l’acqua di u mari
Tutti li vostri antinati
Erani omi famosi
Erani lesti è gagliardi
Sanguinarii è curaghjosi
M’aviani sempri all’ appostu
Cutràchini è beddi cosi…

S’invinia avali di u mischiu cussì stranu di issa nanna. Issu mischiumu di sapori, di culori è di sintimenti. Issi stesi senza tàrmini d’arbi turrati fiora, duva s’intricciaia u muscu di l’oliu finu è u sali di un mari luntanu è mistiriosu. Ma di issu sonniu di cuccagna li firmaia sempri in caneddari u gustu aspru di u sangu caghjatu, u sisu ràncicu di a pòlvara è a veduta di ghjuveddi sangunosi. Com’è ind’è a vita a nanna passaia sùbbitu da u bellu à u malu è da u beddu à u mali. Pari à u versu animali, la ghjenti erani capaci di tantu amori è attempu di tanta firocità.
À u ziteddu li firmaia in pettu issa paura chì ùn dismittia di untranalli u capu par via di u rinchjinu. È issu rinchjinu cuminciaia dighjà à fà rimbeccu è à svrembicalli i ciarbedda. Di colpu, l’ùltimi paroli li schiattetini in capu fendulu vultà à u veru ughjincu... "Erani lesti è gagliardi, sanguinarii è curaghjosi, erani lesti è gagliardi, sanguinarii è curaghjosi…" U sonniu scruchjeti à u spavechju di u ghjornu.
Pusendu annant’à u panchiteddu, a bucca chjusa, u ziteddu ùn azzumbricaia parola. Iddu chì d’abitùdini era talmenti spantu incù la ghjenti, fighjulaia u spittàculu di i corba : singhi zampittendu, singhi capialzendu, singhi tagnendusi è briunendu. Babbu era longhitiratu annant’à a tola com’è mamma colta da a falci dui anni fà… È issi dunnacci chì ùn piantaiani d’attià, di briunà, d’abbaddatà.
I cantori di a cunfraterna di San’ Roccu erani ghjunti in casa da purtà u mortu. I canta si mischiani à i sciacci : "Subvenit, Sancti Dei, occurrite Angeli Dòmini…". Babbu appaghjatu l’avia aspittitati iss’ anghjuli custodii… Eppo i donni s’erani lampati granfiighendu a cascia.
"Babbu l’avia aspittati iss’ anghjuli custodii !", si ripitia u ziteddu. Pinsaia avali à a morti di u babbu. U papaddulonu di sgiò Stèfanu s’era avvicinatu à sumbrettu, pianu pianareddu, quand’iddu spaffaia i ligna. Pisendu a mazza, à u babbu, li si era scruchjata una pena trimenti ind’è u spinu chì u feci capialzà. U piombu l’avia tassiddatu a carri. È l’avia pagatu l’appighjò ? Par un pugnu di ramaglioni è un pugnu d’anori, era mortu.
"Innò ch’ùn pagaraghju micca, a me famidda hè sempri stata pastori pà i Ghjudicelli è avali mi voni fà pagà di più ? S’idda li dispiaci, ch’iddi venghini, u drittu hè meiu !" Sgiò Stèfanu era ghjuntu è u mischineddu n’avia persu ancu a vita. A ghjustizia ? A sgiurizia t’hà dinari è amicizia…
Disgrazia era a disgrazia di u tempu. Issu tempu chì arruba a materia umana à u locu. A vita hè issu filucciu di seta azzicatu da un vintisgiolu è chì strappa à l’assindotta. L’omu si devi dunqua di baddà à pedicugna annant’à istu filu sapendu chì ugni tantu manca l’equilìbriu, ch’iddu si pò vena à cascacinà o peghju à falà in l’abissa arcani di a morti fosca. Ugni stunda rigalata da u ghjornu devi essa cunsidarata da vadanta è scalculata annant’à a notti.

A cuddera di u ghjornu novu
"Aiò veni ! Aiò chì l’alba hè nascitoghja !"
Aghjurnaia… U ghjornu avia vintu una volta di più ma sinn’à quandu ? I spirioni intippidiani i monti. "Andaremu à cudda i castagni oghji". Castagni, castagni, mezu chè scitatu, imbuffati è i cidda sticchiti da a ciumaca, l’ochja d’Ànghjulu Santu pariani dui grìcciuli abbacati. Sempri pinciulendu, abbadduchjatu, ùn ascultendu i moghji di Zà Meca, Ànghjulu Santu appuntaia i scarpi stacchitati è appuntunaia i bòtuli di a camisgia.
"O Capè !" Và à metta l’imbastu à Moru. "Ùn mi chjamà micca Capè, ch’ùn aghju a faccia à a capèzzula !" L’avia ditta centu è centu volti ma ghj’era listessa. Ziteddu, Ànghjulu Santu ripitia sempri "capè, capè !" inditendu a capèzzula di u chjodu è u subranomu l’era fermu. L’imbastu liatu com’iddu ci vò à l’àsinu cù a gruppera, u petturali è a cinta si n’andetini dunqua à cudda i castagni.
"Tù, cuddarè quiddi di l’Inzeccu. Tè a to mirenda pà meziornu !", li dissi Zà Meca purghjendu una còppula di pani è un pezzu di casgiu fattu à a moda sarda.
Ànghjulu Santu s’astradeti dunqua da pascia a castagnera di I Santi. Viaghjendu fighjulaia a marina. A muntagna era trapesa versu a piaghja duva i stagna erani issi pozza d’arghjentu russatticciu sdrutu chì si spichjaia u soli. Una timperata avia spannatu u muscu di u muchju è di u listincu. A branata avia impulveritu i fiori di spusedda annant’à i prata quenti. Issa sfiurinata si mischiaia à i pampasgiola sanguini com’è a lacrima di sangu à u latti. È u ziteddu sunniaia, rumiendu u vissutu è u dulori… Longu à i rinali, à pè di i monti turchinichji, era strisciata a sciuma di u mari da calchì pineddu divinu.
Si firmaia zitt’è mutu à paru à a natura è a robba. Ascultendu unu rimori si sintia u frisciu di l’àliti di calchì pàssala. À chì si pensa ? À chì ? À quali ? Nimu a sà. Ma issi stundi fermani incarnalati à l’essaru sionti u versu naturali. Parchì micca stà cussì zitt’è muti sempiternam ? Bucca sfarracata è boci micca… Di versu chì a parola ùn ghjuvessi più cà indità a sèmplici billezza di i cosi. Si pudaria scuntrà à calchissia braccitendu, prunichendu è briunendu par via di a cuntintezza di u scontru umanu. Di u scontru di l’altru chì faci nascia a cummunicazioni vera. Tandu sì chì ùn si faria micca chè mintuvà i cosi lazzi spiccati da u surcu urighjinali. A bucca è a paroli firmariani tali è quali, fora di a banalità di i cosi.
Tempu ghjuntu, ci era vulsutu à ghjimbassi da cudda i castagni. U pinsamentu era disturbatu solu quandu un grìcciulu si ficcaia in un ditu. U modu ughjincu andaghjia cussì a spiccera chì l’òmini staghjiani addupiati da u prugressu. Travaddendu, Ànghjulu Santu sì ch’iddu avia da rifletta… S’avia da igutuppà pianu pianu dentru a calma angusciosa di a sarra.
Issu ghjornu di solitùdina avia fattu vena à gallu i stundi biati passati incù u babbu. A mimoria s’era scalbulata com’è u legnu. Calatu u sirenu, i sacchi pieni Ànghjulu Santu l’avia carcati annant’à Moru eppo si n’era falatu in casa. À a vazza di u viaghju matutinu, rispundia avali l’arreghju di a bughja.

Una casserola di parintia
Ghjuntu à u purtonu, si sintia chjachjarà in casa. Qual’ sarà ? Ànghjulu Santu aprì a porta. "Quissi sò i to parenti ! Ani sapiutu ch’è no eramu soli avà è sò ghjunti à manghjà quì cù noscu". Prima stunatu Ànghjulu Santu s’era lacatu ascaldà u cori è a menti da a famidda. Parinteddi, erani parinteddi… Da buciata aviani amparatu chì u ziteddu ùn era micca bè. Tandu a casserola sutt’à l’asceddu a mamma è a fiddola si n’erani andati da I Puretti da ghjunghja in I Trè Ghjàrgari à curà i cugini. I dui paesa erani spiccati da l’acqua. Da culandi à u fiumu era a vita.
Ind’I Puretti ùn asistia chè u rudu. Issa tarra sicca chì ùn caccia cà pulvariccia. Issa pulvariccia ch’idda ùn amatta mancu stampa l’acqua di u celi ! Culà ùn surghjia mancu una candedda d’acqua da a tarra ingrata è asciuta da i làcrimi umani. Era à chèrasi comu omu era pussutu facci casa da campà. La ghjenti di u paesu erani ubligati à strascinassi i damisgiani d’acqua da u fiumu luntanu.
In I Trè Ghjàrgari, l’acqua era in ugni locu. Bastaia à caccià una petra da calchì riccia par vedaci tirà un ochju ! Era par quissa chì ad Ànghjulu Santu ùn l’era mai parsa d’andà à visità I Puretti è cunnoscia a so famidda. Certi volti l’omu hè talmenti arradicatu à u so locu ch’iddu pensa chì l’òmini vani sempri di paghju incù u so locu…
Dopu à i basgiaturi, a discursata avia cuminciatu. "Seti u fiddolu di un tali, dunqua cunnisciti un tali, ma com’è chè no ùn ci siami visti pà San’ Lorenzu ?…" Parinteddi, erani parinteddi… Erani centu è òndeci ind’a famidda…
C’era iss’ amicizia in a fighjulera, c’era iss’ ochja franchi chì vi abbadaiani. Ghj’era a prima volta chì a zitedda avia varcatu l’acqua da ghjunghja in I Ghjàrgari. È com’è ch’iddu fussi calchì finzioni, si n’erani andati fasciati da a notti.
Era statu unu di issi mumenti ch’idda furmiculeghja a mimoria quandu a calma di una sera porta à fà sunnià u ciarbeddu. Issi stundi di spartera è d’ufferta umani chì facini a vita.

*
* *

Zà Catalina patansciaia, era à l’ùltima… Si ni murìa pianu pianu. Ma a so ànima furzuta si battìa sempri. Com’è u soli sbatti u ghjornu è faci pisà u tempu, issa dunnacona asata avia sempri luttatu da vadanghja a vita. Ànghjulu Santu miraia issa vichjaredda annosa vulè pascia à gran’ morsu u gustu zippu è aspru di a vita.
Era a lizzioni, tamanta è ùltima, ch’idda li purghjia Zà Catalina : a vera vita, a vera forza, a zarra, quidda di u fundu di l’alma. Hè issa forza di u natu, di u mortu, di l’anc’à nascia chì ugni ghjornu impeda l’omu à amà a lutta di a vita. Ànghjulu Santu avaria issa forza quì ? Avè una iù di issa forza saria vultà à a so zia un pocu di u so donu stimatu.
È sì a vita ùn era sola ind’è a morti ? Com’è u bè trova u so suchju u più spùticu par via chì u mali asisti… Dopu viaghjatu l’amori di a parsona persa sdrughji ind’è a menti, scola ind’i veni è scorri in sè. Ind’è a vita hè a morti, da a morti nasci u ricordu, da u ricordu miscia l’amori, da l’amori nasci dinò a vita. Hè issu pocu di vita cuncessu chì chjama à dilittassi di a stunda fughjiticcia, chì chjama à l’amori di u vivu. Eccu u chjirchju capiscitoghju è sèmplici di a vita chì si scedda ind’i staghjoni, ind’è a robba è ind’è sè. Hè par quissa chì a morti ùn hè solu fini ma ghjè dinò nàscita. Nàscita ind’ì l’altru, amparera ind’ì l’altru, amparera di l’altru…
Si paraguneghja spessu a vita à un ghjornu. Vali à dì à calcosa di poca durata. Zà Catalina si n’era andata com’è idda avia campatu : dicisa, sfradanata.
Quidda sera u sirenu s’avia da sparghja in ugni locu. U lindu di u ghjornu avia da divintà tint’è nieddu da canciddà tuttu, da matriculà tuttu. A notti ingorda avia da inghjotta a vita…

Và è spàffati a menti !
"O Ànghjulu Sà ! Fala à spaffà i ligna incù Miccioniu !"
Un antru ghjornu di lavoru… U Lucchesu l’aspittaia sticchitu, arrimbatu à un muru davant’à a casa. L’incriscia ad Ànghjulu Santu di passà quiddu ghjornu di soli marzulinu à sigà, à spaffà, à strascinà è ad accapà i ligna incù quiddu Lucchesu mutu.
"Tè ! Metti tù u imbastu", dissi u ziteddacciu, à boci d’omu, à u ghjurnatanti.
Miccioniu ùn era mancu lucchesu, era sicilianu. Ma si pinsaia è si fighjulaia sempri par via di l’altru. U Corsu era suttu à u Pinzutu, u Lucchesu divia essa da suttu à u Corsu… Si dicia di una donna ingannata ch’idda truvaria sempri un Lucchesu… U so veru nomu era Miccionu Aspanu Batassaru com’è i trè rè maghi ma la ghjenti u chjamaiani simpliciamenti Miccioniu.
Ordunqua incù un’ idea di Lucca assistata par bè in capu ghjuvanili, a mani s’era passata com’è privista. Zitt’è muti aviani sfilati è accapati i ligna. Eppo spartendu a fiora di u ruzzicheddu s’era intesu u sonu di a boci umana… Si ramintaia i pruverbia siciliani : "Ch’ossa non hà la lingua, e rumpi l’ossu", "la lingua va unni lu denti doli" è a so sumidda cù quiddi corsi : "A lingua ùn hà ossa ma i rompi", "a lingua và dundi u denti frighji"…
Si dici di i pruverbia ch’iddi sò a sapienza di u pòpulu. Una sapienza siculari nata da anni ed anni di spirienza, di sìntimi. Ad Ànghjulu Santu issu pòpulu li si era spannatu, li si era allargatu di colpu par via di una lingua cumuna. S’era parlatu a stessa lingua… Iddu s’era sempri dumandatu parchì a lingua siciliana avia più sumidda incù u rucchisgianu o u talavesu ch’incù u veru sardu. Chjamaia u veru sardu i varietà di sardu sfarenti di u gadduresu chì era rucchisgianu.
Par via di issa lingua cumuna, par via di a sapienza di un pòpulu stessu u ziteddu cuminciaia à scedda u sumerinu ìtalicu, u sumerinu isulanu… Ùn si dicia : Ùn ci capisci mancu un Ghjinuvesu ! Trattendu di un affari cumplicatu ?
L’ìsuli erani più luntanu ma a lingua era più vicina ? Com’ era ? U ziteddu sunniaia suventi à issu viaghju di a lingua, issu viaghju di i paroli da un locu à l’altru da un tempu à l’altru. Par duva erani tramutati i paroli corsi o par duva erani ghjunti i paroli sicialiani ? Forsa ci saria altri paesi incù i nosci paroli. Forsa chè no avaremu paroli d’altri paesi. Ammiraculatu, vidia iss’ òmini, sbarchendu da quiddi navi, camaddà à bucca issi paroli. Eppo vidia issi paroli sunà da una bucca à l’altra è ribumbà par issi contri salvàtichi...
U viaghju di i paroli era univirsali. L’ìsuli erani issi smiraldini di u Mediterraniu liati l’una à l’altra da issu ligamu mintali chì nè ùn si vidi, nè ùn si senti, nè ùn si tocca di ditu ma chì si sunnieghja. Issu ligamu in cuddana, di spartera, chì da i so parti chjama à cunnoscia à l’altru…
Discutendu incù Miccioniu, a discursata era divintata più umana. Umana in u sensu veru. Umana in u sensu di a spartera a più spùtica. Ugnunu amparaia di l’altru. Di l’usi di i paroli, di i sprissioni è di i pruverbia. Erani anni ed anni ch’iddu cunniscia à Miccioniu ma ùn l’avia scupartu chè oghji. Ùn avia acquistatu i tisora di l’omu magu chè oghji…
Mors et vita duello
U ghjornu cumpiia incù a Missa di a Risurrezzioni. Ànghjulu Santu divia cantà una volta di più ind’è u coru d’òmini. Una volta di più a lingua è u ghjargiddonu aviani da ribumbà di issi vechji canta grigurani. Ma issa volta i paroli di A Risurrezzioni ùn sunaiani più listessi. Issi paroli erani nascìta spùtica di a menti :
Mors et vita duello conflixere mirando : dux vitae mortus, regnat vivus.
A morti infatteti a vita in un dueddu maraviddosu : l’autori di a vita morsi, regna zippu di vita. Issi filari chjuccaiani ind’è a menti com’è u staffilu in aria. In issi pochi ghjorna calcosa era natu ind’è u ziteddu.
A zia, u babbu, a crudeltà, a firucità. Da a morti, a menti l’avia purtatu à a suffrenza. Da a suffrenza avia matriculatu. Da issa matriculera era natu u ricordu. Da u ricordu li s’era vinutu à gallu l’amori. L’amori di sparta, l’amori di u ricordu. È da iss’ amori li si era natu u suchju di a vita. Issu suchju sapuritu par via di a so poca durata, par via di u mali.
U viaghju di u spìritu era subra. Issu viaghju era ligamu da una cosa à l’altra. Da un locu à l’altru. Da un omu à un antru. Da una cosa ughjinca, da una cosa passata, da ugni cosa da vena...